Festival u Gradišci posvećen Ljubici Lazić Stefanović, prvoj profesionalnoj glumici u BiH

Drugi Festival profesionalnih pozorišta Republike Srpske “Ljubica”, koji se ove sedmice održava u Gradišci, na sceni je, iznova, osvijetlio lik Ljubice Lazić Stefanović, prve profesionalne glumice u BiH, koja je u gradu na Savi rođena 1888. godine.

Ova jedinstvena glumačka priča počinje prvih godina prošlog vijeka, kada je tadašnja Bosanska Gradiška bila prepoznatljiva kao srpska varoš, sa izraženih nacionalnim, duhovnim i kulturnim obilježjima.

Ljubica Lazić, tada sedamnaestogodišnja djevojka,  1906. godine su u Gradišci priključila glumačkoj trupi Čiča Miše Miloševića. Otišla je  u Beograd, u Srbiju. Bila je opsjednuta igrom glumaca, a nadasve ljepotom jednog od njih, Dragog Stefanovića. Za njega se, godinu poslije, udala. Sa njim je dijelila ljubav, život, sreću na sceni, ali i patnje svoga naroda i Srbije, toga doba.

Ostalo je neodgonetljivo, napisao je pozorišni istoričar Marko Marković u “Oslobođenju” 1961. godine, kakav se to plamen uskovitlao u duši mlade djevojke, odgajane u maloj, palanačkoj sredini, pod teretom patrijarhalnih nazora i predrasuda, da se odvaži na bijeg i priključi čeljadi sojtarija. U šturim svjedočenjima i podacima raznih autora, među kojima je Vojislav Vujanović, novinar, pozorišni kritičar, hroničar, porijeklom iz Gradiške, navodi se da je Ljubica prvo igrala u Beogradu kod Takova, a potom sa kragujevačkim ansamblom dospjela u Solun, putujući sa srpskom vojskom, dijeleći njenu sudbinu… Preživjela je albansku golgotu, stigla u Marsej, pa na Korziku, u Ajačo i Bokanjino. Na toj golgoti nije izdržao njen Dragi, umro je mlad, ne dočekavši povratak u domovinu.

Nakon povratka u zemlju, poslije završetka Prvog svjetskog rata, opet se obrela u Beogradu, a onda, ko zna na čiji nagovor, došla je u Sarajevo, u prvi ansambl Narodnog pozorišta u gradu na Miljacki, gdje je potpisala prvi profesionalni ugovor. Po tome je označena i kao prva profesionalna bh. glumica, što je, u kratkoj bilješci istoričara iz Gradiške Husrefa Hadžialagića, bio motiv da se pozabavimo glumačkim dometima i životnom pričom Ljubice Lazić Stefanović. 

Ljubica Stefanović među glumicama sa najvećim brojem kreacija

Trajala je njena stvaralačka parabola od 27. novembra 1920. godine, kada se obrela na pozornici tuzlanskog hotela “Bristol” u Šantićevoj “Hasanaginici” u ulozi Emine, i  ulozi Ismenije, u komediji “Jedva steče zeta” Labiša – Mišela, pa do 22. novembra 1943. kada se posljednji put ispela na scenu u liku Fatima hanume u vodvilju Beluša Jungića “Kad ja pođoh na Bentbašu, na vodu”.

Ljubica Stefanović je stvarala, njeni su likovi defilovali scenom Narodnog pozorišta. Ona spada među desetak glumaca sa najvećim brojem kreacija. Bilo ih je oko 270, naveo je Vojislav Vujanović u knjizi “Grimizna ogrlica”. 

Ljudski i stvaralački profil mlade glumice, zapisao je Vojislav Vujanović, nije se isticao snažnim dramskim karakterom koji bi joj garantovao tumačenje tragičnih heroina, ali je ona plijenila publiku likovima tihih naravi koji su, uglavnom, dolazili iz drugog plana, na granici plemenitosti i humornog, likovima koji nisu potresali, ali im se beskrajno vjerovalo.

Marko Marković, autor toplog zapisa o ovoj glumici, napisao je prije šest decenija da “zaborav biva sve neprozirniji, a njenoga se imena više niko ne sjeća”. Ipak, umjetnost, koju je gradila, nije se dala zatomiti, nego je uzidana u temelje sarajevskog Narodnog pozorišta.

Doskora, u Gradiški nije bilo nikakvih tragova ni od Lazića iz čijeg se okrilja otela mlada Ljubica, neke noći 1906. i krenula sa pozorišnom družinom.

U njenom rodnom gradu, dugo, niko ništa nije znao o  Ljubici. Ali, na bjelinu, u inat neznanju, napokon je stavljen pečat, ukazao se jasan trag. Nakon gotovo sedam decenija, koliko se o Ljubici Lazić Stefanović malo govorilo, skromno pisalo, a zaborav prekrio blistavu glumačku karijeru, u njenom rodnom gradu odlučili su da, dostojanstveno, onako kako Ljubica i zaslužuje, osvijetle njenu životnu i glumačku epohu. Među prvima, za to se založio glumac Draško Vidović, ne dočekavši da se ideja o pozorišnom festivalu pretoči u stvarnost. Njeni srodnici u Prnjavoru i Sarajevu, ipak čuvaju uspomenu na Ljubicu. To saznanje širom je otvorilo vrata i propustilo jasan trag svjetlosti na djelo i stvaralački opus Ljubice Lazić Stefanović. Ona se od zagonetke preobrazila u nama blisku osobu, koja nas posmatra sa požutjelih fotografija, sačuvanih u porodičnim albumima.

Lazići iz Prnjavora

Lazar Lazić, inženjer šumarstva iz Prnjavora, koji živi u Ulici Stevana Nemanje 35, o svojoj tetki priča sa velikom toplinom i ponosom. Na istoj adresi gdje je njegova kuća, kaže, nekada je bilo veliko imanje. Kupio ga je Lazarov djed Rajko, rođeni brat Ljubice Lazić Stefanović. Lazar i njegova supruga Miroslava prelistavaju porodični album, pokazuju Ljubičine fotografije i objašnjavaju porodične veze i korijene.

“Ljubičinom ocu je ime Lazar, a majci Milka. Ja sam po njemu dobio ime. Oni su živjeli u Gradišci. Bili su trgovci porijeklom iz Laminaca. Tako se pričalo u porodici. Kuću i radnju imali su u Srpskoj varoši, u Gradišci, a to je u blizini pravoslavne crkve. Ljubica je rođena sestra moga djeda Rajka Lazića. Imala je još tri brata, najstarijeg Branka, potom Rajka, Veljka i Đorđa. Ljubica je bila najstarija”, objašnjava Lazar porodično stablo i čuvenu glumicu, na tom stablu.

Poslije Ljubičinog odlaska u Srbiju, svi Lazići su iz Gradiške odselili u Prnjavor. Zbog čega su se odlučili na taj korak, nije poznato. Valjda zbog boljih uslova za život.

“Branko i Đorđo živjeli su u Prnjavoru, a potom, prije Drugog svjetskog rata, odselili u Sarajevo. Djed Rajko i njegov brat Veljko ostali su u Prnjavoru. Ime Ljubica, u porodici Lazić, pronijelo se do današnjih dana”, priča Lazar Lazić, veoma srećan, kao i brojni Lazići, zbog festivala “Ljubica” u Gradišci. O tome nam je posebno govorio.

“Čuvamo uspomenu na tetku glumicu koja je posjećivala rodbinu, dolazila kod nas u Prnjavor, njegovala rodbinske veze. Njen brat Branko je svojoj kćerki nadjenuo ime Ljubica. Ona je rođena 1922. godine. I moja starija kćerka je Ljubica. Rođak Zdravko, moj brat od tetke, čija je majka iz porodice Lazić, takođe ima kćerku Ljubicu”, pripovijeda Lazić. 

Jedini potomak u Sarajevu

U Sarajevu, pojašnjava Lazar, živi Zoran Milošević, Brankov unuk i sin Brankove kćerke Ljubice. Zoran, sa porodicom, jedini je potomak u Sarajevu. Živi kod Vrbanja mosta, on je penzioner, rođen je 1949. godine.

“Tetka Ljubica sahranjena je na starom pravoslavnom groblju u Sarajevu. Ona je nama, u Prnjavoru, poklonila nekoliko svojih fotografija, koje čuvamo. Djed Rajko je često govorio o Ljubici glumici. Ponosio se njome, kao i svi Lazići. Njena odluka da se posveti glumi, svima u porodici, bila je čudna, neočekivana. Ipak, pomirili su se s tim. Govorili su da je ona živjela boemski. Poslije realne gimnazije, svoj put pronašla je u glumi, koja u to vrijeme nije bila cijenjena kao danas. Drugačije se gledalo na taj posao.”

Od Lazara saznajemo da je Ljubica Lazić Stefanović umrla od moždanog udara i da nije imala potomaka. Lazarov otac Veljko, koji je dobio ime po stricu Veljku, očevom i Ljubičinom bratu, takođe je bio zanatlija. On je u Prnjavoru nastavio tradiciju iz Gradiške. Lazići su trgovali kožom, obućom, bili krojači, šnajderi… Dvije stare kuće, davnašnje arhitekture, sa mnogo starina i zanatskih predmeta, bile su mjesto okupljanja.

Svi Lazići su ovdje dolazili, sastajali se na krsnoj slavi, Svetom Đurđu. Njegovu ikonu donio je Rajko Lazić iz Gradiške 1919. godine. Sada je čuva Lazar i svjedoči o porodičnoj tradiciji.

Svjetlost i vatrena boja

Vesela i živahna, Ljubica i uloge sluškinja oživljava rasnošću i tipičnom glumačkom krvlju od kojih i tamne pozornice dobijaju svjetlost i vatrenu boju. Svaka uloga za nju je značila stvaralačko čudo, koje nije dosezalo do mističnog, ali koje je nosilo u sebi svoj “gram” životne magije, zapisano je kao epitaf o njenom životu i pozorištu, zapisao je Borivoje Jeftić, reditelj i glumački zanesenjak tog doba.

Uloge

Ljubica Lazić Stefanović je igrala Anušku (Andrejev “Dani našeg života”), Glempsku (Tadeuš Končinski “Naša krila”), Vasku (Bora Stanković “Koštana”), Popovu (Anton Čehov “Medved”), Frejovku (August Šenoa “Zlatarevo zlato”), Mejru (Svetozar Ćorović “Zulumćar”), Julču (Milivoj Predić “Golgota”), Taisu (Ostrovski “Bez krivice krivi”), Drugu damu, Li-li, Azru (Branislav Nušić “Put oko sveta”), Mariju (Gogolj “Revizor”), Nastju (Gorki “Na dnu”), Lenku (Ede Tot “Seoska lola”), Agafju (Gogolj “Ženidba”)…

Izvor: Nezavisne novine